Ekspert rəyi
Yay tətili məktəblərin bağlı olduğu, yeniyetmələrin boş zamanının artdığı, valideyn nəzarətinin isə müəyyən hallarda zəiflədiyi bir dövrdür. Təəssüflə qeyd edilməlidir ki, bu boşluqdan istifadə edən bəzi neqativ qruplar və sosial mühitlər, xüsusilə də sosial şəbəkələr, gəncləri zərərli vərdişlərə, o cümlədən narkotik vasitələrə cəlb etməyə çalışır.
Problemin mövcudluğu və aktuallığı
Son illərin beynəlxalq statistikaları göstərir ki, yay aylarında yeniyetmələr arasında narkotik və psixotrop maddələrin ilk dəfə istifadəsi halları digər mövsümlərə nisbətən 18–25% daha çox qeydə alınır (BMT-nin Narkotik və Cinayətkarlıq üzrə İdarəsinin 2023-cü il hesabatı). ABŞ, Almaniya və Niderlandda aparılmış birgə araşdırmalarda bildirilir ki, yay tətili dövründə gənclər arasında ən çox yayılmış vasitələr arasında elektron siqaretlər (vape), sintetik narkotiklər və hətta reseptsiz alınan dərmanlardan sui-istifadə halları artmaqdadır.
Təhlükənin mahiyyəti
Bu cür maddələrin istifadəsi, xüsusilə gənc və inkişafda olan beyin strukturu üçün son dərəcə təhlükəlidir. Uzunmüddətli nəticələrə aşağıdakılar daxildir:
Ağıl və yaddaş zəifliyi
Asılılıq və psixoloji pozuntular
Antisosial davranışların formalaşması
Təhsil prosesindən uzaqlaşma və erkən cinayətkar davranışlar
Ən dəhşətlisi isə odur ki, ilk istifadədən sonra gənclər bu mühitin içində sürətlə dərinləşir və geri dönüş yolları çətinləşir.
Problemin səbəbləri və məsuliyyət sahələri
Yay dövründə gənclərin narkotik vasitələrə meyillənməsinin əsas səbəbləri bunlardır:
Boş zamanın çoxluğu və səmərəli yönləndirilməməsi
Sosial şəbəkələrdə zərərli məzmunlara çıxışın asan olması
Dost və ya qrup təsiri
Valideyn nəzarətinin zəifləməsi
Psixoloji boşluqlar və identitet axtarışı
Bu məsələnin məsuliyyətini yalnız bir tərəfin üzərinə yükləmək düzgün deyil. Burada ailə, məktəb, dövlət qurumları, ictimai təşkilatlar və media birlikdə fəaliyyət göstərməlidir.
Həll yolları və tövsiyələr
1. Valideynlərə təlimlər keçirilməlidir övladları ilə düzgün ünsiyyət və nəzarət metodlarını öyrənməlidirlər.
2. Yay düşərgələri və məşğulluq proqramları təşkil edilməlidir gənclərin asudə vaxtı faydalı və kreativ fəaliyyətlərlə dolmalıdır.
3. Sosial şəbəkə platformaları nəzarətə alınmalıdır zərərli məzmunlara qarşı süzgəc mexanizmləri gücləndirilməlidir.
4. Məktəblərdə və yerli icmalarda narkotiklərlə mübarizə mövzusunda maarifləndirici tədbirlər keçirilməlidir.
5. Real həyat nümunələri və xaricdə baş vermiş hadisələr tədris proqramına salınmalıdır məsələn, 2022-ci ildə Kanadada bir yay festivalı zamanı 15 yeniyetmənin sintetik narkotikdən zəhərlənərək xəstəxanaya düşməsi ictimaiyyətdə böyük narahatlıq yaratmış və nəticədə ölkədə yeni qanunvericilik tədbirləri görülmüşdür.
Nəticə
Narkotik və digər zərərli vərdişlərə qarşı mübarizə yalnız cəza tədbirləri ilə deyil, təhsil, maarifləndirmə və alternativlərin yaradılması yolu ilə aparılmalıdır. Yay tətilləri isə bu mübarizədə ən həssas dövrlərdən biridir. Hər birimiz bu təhlükənin fərqində olmalı və gənclərimizi qorumalıyıq. Unutmayaq ki, sağlam cəmiyyətin təməli sağlam gənclikdir.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyi nin sədri ekspert Emil Maqalov
