Qumar və alkoqol asılılığı müasir dövrdə cəmiyyətin üzləşdiyi ən ciddi psixoloji və sosial problemlərdən biridir. Bu vərdişlər təkcə fərdi deyil, ailəni və bütövlükdə ictimaiyyəti də əhatə edən dərin fəsadlar yaradır. Narkotik maddələr, spirtli içkilər və qumar kimi stimullaşdırıcı davranışlar beyində müvəqqəti həzz hissi yaradan dopamin ifrazını artırır və bu proses zamanla asılılığa çevrilir. Bu asılılıq fərdin həyat keyfiyyətini aşağı salır, onu maddi və mənəvi tənəzzülə sürükləyir.
Araşdırmalar göstərir ki, qumar və alkoqol asılılıqları çox vaxt yanaşı müşahidə olunur və bir-birini gücləndirən amillər kimi çıxış edir. Alkoqol asılılığı olan şəxslərin patoloji qumar davranışları göstərmə ehtimalı orta statistik göstəricidən 23 dəfə çoxdur. Eyni zamanda, qumarla məşğul olan şəxslərin spirtli içkilərə meyillilik səviyyəsi də xeyli yüksəkdir. Hər iki davranış formasında insan beyni eyni mexanizmlə – dopaminin sərbəst buraxılması ilə mükafat hissi yaşayır. Bu, bir müddətdən sonra həmin davranışa qarşı tolerantlığın artmasına və daha yüksək stimullaşdırma axtarışına səbəb olur.
Asılılıq yarandıqdan sonra şəxs bu davranış üzərində nəzarəti itirir, mənfi nəticələrə baxmayaraq onu davam etdirməyə çalışır. Zamanla bu davranış həyatın prioritetinə çevrilir, şəxs qumar oynamaq və ya içki içmək üçün fürsət axtarır, planlar qurur. Bu fəaliyyətlər dayandırıldıqda isə fiziki və emosional narahatlıqlar meydana çıxır. Nəticədə insan ailəsi ilə münasibətlərdə problemlər yaşayır, maliyyə çətinlikləri ilə qarşılaşır, iş və təhsil həyatında uğursuzluqlarla üzləşir.
Əvvəllər qumar və alkoqol asılılığı daha çox şəhər mühitində rast gəlinirdisə, son illərdə bu problemlər regionlarda da yayılmağa başlayıb. Əsas səbəblərdən biri asudə vaxtın düzgün təşkil olunmamasıdır. Faydalı və inkişaf etdirici fəaliyyətlərə çıxışı olmayan gənclər zamanla riskli və zərərli vərdişlərə meyl edirlər. Rəqəmsal mediada qumar və alkoqollu içkilərlə bağlı reklamların artması da bu meyilləri gücləndirir. Gənc nəsil bu cür məzmunlara tez-tez məruz qalaraq onları normallaşdırır və davranış modeli kimi qəbul edir.
Qumar və alkoqol asılılığına qarşı mübarizə təkcə fərdi terapiya və tibbi müdaxilələrlə həll olunmamalıdır. Bu problemin həlli kompleks yanaşma tələb edir. Cəmiyyətin maarifləndirilməsi, gənclər üçün alternativ və faydalı asudə vaxt imkanlarının yaradılması və ailələrin bu prosesə aktiv şəkildə cəlb olunması əsas prioritetlərdəndir. Xüsusilə regionlarda bu sahədə fəaliyyət mərkəzlərinin qurulması, gənclərin maraqlarına uyğun inkişaf proqramlarının hazırlanması, psixoloji və sosial dəstək sistemlərinin gücləndirilməsi vacibdir.
Əks halda, bu vərdişlərin normal davranış kimi qəbul olunması və yayılması gələcək nəsillərin sağlamlığına və cəmiyyətin rifahına ciddi təhdid yarada bilər. Bu baxımdan vaxtında atılan addımlar, düzgün strategiya və ictimai səviyyədə görülən tədbirlər vəziyyətin daha da dərinləşməsinin qarşısını almaqda həlledici rol oynaya bilər.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyi.
Sədr müavini: Gülnar Nəsibli
