Bir neçə müddətdir ki, Qərbi Azərbaycan torpaqlarında tarixi Kür-Araz mədəniyyətinə aid olan heykəl və abidələri ermənilər sosial mediada yayaraq guya onların qədim xalq olmasını təsdiq etməsinə cəhd edirlər. Ermənilərin “vişap” adı altında təqdim etdikləri digər abidələr isə əsas etibarilə öküz, at və qoç heykəlləridir. Bu isə regionda türk etnosunun mövcudluğunun izlərini gizlətmək, qədim məzar daşlarını erməniləşdirmək məqsədilə edilən saxtakarlıq cəhdidir.
Xüsusilə üzərində əjdaha motivləri olan daşları “vişap-ermənicə əjdaha” adlı ilə təqdim etmələri gülüncdür. Həmin abidələr süni şəkildə erməniləşdirilmiş, xristianlaşdırılmış və onlara yeni ornamentlər, yazılar əlavə olunmuşdur. Onlara bu barədə çoxsaylı iradlar edilib. Lakin qədim Şərq mədəniyyətləri və sivilizasiyaları üzrə mütəxəssis (Urartu, Nubiya və Skifiya), sovet arxeoloqu və şərqşünası, akademik Boris Piotrovsky buranı tədqiq edəndən sonra öz hesabatında yazır:
“Açıq şəkildə görünür ki, Əjdaha yurdunda (Qərbi Azərbaycanda yaylaq adı) tapılmış vişaplar dakı xaç və erməni əlifba işarələri sonrakı dövrlərə aiddir”
Qədim Azərbaycanda Əjdaha gecə və qaranlığı simvolizə edən ayı udmaqla günəşin qalib gəlməsini və xeyrin şər üzərindəki zəfərini ifadə edir. Əjdaha Türk-İslam əlyazmalarında bütün dövrlər üzrə çox rastlanan motivlərdəndir. İki əjdaha göy üzünü ifadə edir. İki əjdahanın başqa mifoloji, təxəyyül məhsulu olan motivlərlə birlikdə işlənən kompozisiyaları da az deyildir
Xalçalarımızda Əjdaha motivinə geniş yer verilməsi əbəs yerə olmamışdır, çünki o uzaq keçmişlərdə türkdilli xalqlar həyatı, məişəti, folkloru, mifologiyasında görkəmli yer tutmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, Qarabağ kimi görkəmli xalça məntəqəsində toxunan “Vərni” adlı xalılarda sayı 16, 20, 24-ə çatan böyük həcmli əjdaha rəsmlərinə də təsadüf edilir. Əjdaha təsvirləri təkcə xalçalara yaraşıq vermir, eyni zamanda qoruma, müdafiə funksiyası daşıyır. Ən yaxın zamanlara qədər çadırda və ya evdə asılan əjdaha təsvirli “Vərni” xalçasının insanı şər qüvvələrdən qoruduğuna, onlara xoşbəxtlik və ruzi gətirdiyinə inanılırdı.
Əjdaha motivi Türk-İslam fəlsəfi fikir tarixində mühüm bir yerə malik olmuşdur. Türklərdə əjdər (əjdaha) – ilan ilə timsaha yaxın cins-dən olan bir heyvanın fərqli heyvanlarla birləşməsindən meydana gəlmiş məxluq şəklində canlandırılır.
Bu abidlər əsasən – İrəvan şəhərindən 40 km aralı olan Alagöz dağı ətəyində yerləşir. Bu türk dilində olması etibarilə ala və kəz (gəz) hissələrindən ibarətdir. Adın birinci komponenti olan ala sözü türk dillərində geniş (böyük) mənasındadır və bu söz məsələn, Alazan (əsli Alaözən) Geniş çay çayının adında da vardır. Göz sözü (əslində gəz) Cənubi Qafqazda bir sıra dağ adlarında əksini tapmışdı.
Hələ 70-ci illərdə Naxçıvanın Batabat ərazisində tarix elmləri doktoru Əli Vəliyev tərfindən e .ə. I minilliyə aid olan yuxarıda haqqında danışdığımız unikal “vişap” arxeoloji abidəsi və ya “Daş balıq” heykəli tapılmışdır. Naxçıvanda Gəmiqaya ərazisində təsadüf olunmuş “vişap” –ların Türk mifalogiyasına aid olmasını da arxeoloqlar N. Uruşadze, P.S. Uvarova, İ.A.Okladnikovanın və digərlərinin də əsərlərində öz təsdiqini tapıb. Qeyd etmək lazımdır ki, Vişaplara ən çox Naxçıvan ərazisində və Şərqi Anadoluda rast gəlinir.
Naxçıvanda qədim Fərhad evi deyilən yerin yaxınlığından ermənilər 1970-ci ildə bu ərazidən vişaplar oğurlayaraq aparıblar.Qərbi Azərbaycanda “Əjdaha yurdu”, Basarkeçər rayonu-nun (indiki Vardenis) Zod kəndində. “Əjdaha qayası”, Sədərək ərazində Əjdaha dağı və mağarası və s. adlanan yerlər buna misaldır.
Buna görə mütləq Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh imzalanacaqsa bu qədim mədəniyyət nümunələrinin erməniləşdirilməsinin qarşısının alınması barədə də maddə orda olmalıdır.
Prof.Dr.Zaur Aliyev
