Erməniəsilli bolşeviklər, Sovetlərin qurulmasında iştirak etmişdirlər. Onlar arasında siyasi, hərbi və ictimai fəaliyyətlə məşğul olanlar var idi. Bolşeviklərin himayə etdikləri ermənilərin böyük hissəsi Osmanlı Türkiyəsi ilə müharibədə iştirak edən, orda yaşayaraq ruslara məlumat ötürən və daşnak partiyasının üzvləri idilər.
Azərbaycan tarixində bu qatil bolşevik ermənilərin törətdikləri barədə yüzlərlə fakt, sənəd və sübutlar var. Ermənilər bolşevik ordusunun tərkibində təkcə Azərbaycanda deyil, sovetlərin işğal etdikləri ərazidə qanlı terror hadisələri törətdikləri barədə təkzibolunmaz faktlar və kitablar var. Bu günün özündə də keşmiş sovetlər birliyinə daxil olan ölkələrdə erməni terrorunun izləri qalmaqdadır. Erməni bolşeviklərin qəddarlıq və terror etdikləri ölkələrdən biri də Polşa olub..
Sovet-polşa müharibəsi zamanı sovetlər Polşanı sovetləşdirmək üçün çalışırdılar. Polşanı sovetləşdirmək, beynəlxalq sistemə, xüsusilə Versal sisteminə qarşı mübarizənin bir hissəsi hesab olunurdu. Bu müharibə zamanı Polşa xalqına ən ağır zərbə və terroru Qay Dmitreviç Qay adı ilə tanınan Təbriz ermənisi Hayk Dmitriyeviç Bžişkyan barədə bu gündə qəzəblə danışırlar.
Qeyd edim ki, daşnak və Hnçak üzvü olan Hayk-Qay yüzlərlə Osmanlı əsgərinin qatili sayılır və 1920-ci ilə qədər Azərbaycan və Osmanlı Türkiyəsinə qarşı döyüşlərdə iştirak edib. Bolşeviklərin Ermənistana daxil olmasından sonra onların sırasına qoşulub və amansız qatillərindən biri olub.
Hayk Bžişkyan (“Qay”) sovet hərbi tarixində qəddar komandirlərdən biri kimi qeyd olunur. Onun qəddarlığı barədə sovet dövrü sənədləri, həm də müharibə iştirakçılarının xatirələrində qeydlər var.
Semyon Budyonnının yaratdığı canilərdən ibarət 1-ci Süvari Ordunun tərkibində xidmət edib.
Polşa tədqiqatçısı Leszek Szymowski yazır:
“Bu bolşevik dəstəsi əvvəlki həftə və aylarda inanılmaz vəhşiliyi ilə məşhurlaşmışdı. Döyüşçüləri kəndlərə hücum edir, evləri yandırır və talan edir, yerli sakinləri öldürür, qadın və uşaqları zorlayırdılar. Onlar həmçinin məhbusları öldürmək, onları qohumlarının işgəncəsini və ya zabitlərin öldürülməzdən əvvəl edamını izləməyə məcbur etmək vərdişinə sahib idilər.”
Polşa mənbələri qeyd edirlər ki, bolşeviklərə qarşı döyüşən Plosk sakinlərindən 300 nəfər əsir götürüldü. Qay şəhər müdafiəçilərinin əhval-ruhiyyəsini pozmaq üçün onların edam edilməsini əmr etdi. Plokun sursatı tükəndiyi və Qafqaz cəlladı son zərbəni vurmağa hazırlaşdığı kritik bir anda Rusiya Vətəndaş Müharibəsinin Polşa veteranlarından ibarət Sibir Diviziyası köməyə gəldi. Yüksək təlim keçmiş 920 polyak bütün gücləri ilə rusların arxa cəbhəsinə hücum etdi və onları çıxılmaz müdafiəyə qalxmağa məcbur etdi. Cani Qayın özü döyüş meydanından qaçdı.
Polşa bu son dərəcə qəddar cinayətkarı tapmağa kömək edəcək məlumat müqabilində neçə əsiri azad edəcəyini təklif etməsinə baxmayaq Plosk döyüşündən sonra onun hara yoxa çıxdığını heç kim bilmədi.
Polşa mənbələrində Qayın süvari hissələri yerli əhaliyə və Polşa hərbi əsirlərinə qarşı kobud davranış göstərməkdə ittiham olunmuşdu. Bu ittihamları qəbul edən sovet tərəfi də onun davranışının “çox sərt” olduğunu etiraf edirdi.
Erməni cəlladına qarşı irəli sürülən ittihamlar belə idi :
“əsirlərlə kobud davranması,
bəzi hallarda məhbusların yerindəcə güllələnməsi, qanunsuz edamlar və özbaşına cəzalar tətbiq etmək”
O eyni zamanda 1921-ci ildə Tambov üsyanının yatırılması zamanı kəndləri dinc sakinlər qarışıq yandırmış idi. Don kazaklarına qarşı terror həyata keçirmək. Onun həbsi barədə aktda belə yazılmışdı:
” Qay tərəfindən Qızıl Orduda qanunsuz edamların tətbiq edildiyi müəyyən edilmişdir.”
Ermənilər onun 1937-ci ildə repressiyaya “qurbanı” olduğunu yazsalar da 1935-ci ildə bu cani ağciyər xəstəliyindən ölmüş idi. Onun barəsində əfsanələr yaratmağa cəhd edən ermənilərin qəhrəmanı sayılan bu qatil əslində Polşa, Qafqaz xalqlarının yaddaşında, don kazakları içərisində, Tambov vilayəti və digər yerlərdə lənətlə xatırlanır.
Onun hazırda Ermənistanda abidəsi, adına küçələr və Memorial löhvələr var. Bu bir daha sübut edir ki, ermənilər dünya xalqlarına qarşı terror törətməklə qalmır, caniləri öz qəhrəmanı sayır
Prof.Dr. Zaur Aliyev
