Bundan əvvəlki təhlil məqləmdə gələn rəylər üzərindən analiz edərək, növbəti məqləni təqdim etmək istəyirəm.
Bildirdiyim kimi, həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində şəxslər və qurumlar tərəfindən təhlükəsizlik qaydalarının pozulması təhlükə və risklərin meydana gəlməsinə səbəb olur. Burda qurumlar tərəfindən törədilən pozuntuları təhlil etmək fikrim yoxdur, çünki həmin qurumların yetəri qədər bu məsələ ilə məşğul olan mütəxəssisləri var. Mənim məqsədim sadə vətəndaşların və işçilərin yol verdiyi pozuntuları təhlil etmək, özümü onların yerinə qoyaraq, ola biləcək təhlükələri maksimum səviyyədə aradan qaldırılmasına nail olmaqdır.
Bu dəfə isə məqsədim şəhərsalma işlərində yol verdiyimiz qayda pozuntularının fövqəladə hadisələr zamanı bizim üçün yaratdığı çətinlikləri təhlil etməkdir. Bildiyimiz kimi, il ərzində bir neçə dəfə yağıntı miqdarının artması ölkənin bəzi rayonlarında subasmalara səbəb oldu. Subasma hadisələrinin hər kəsə məlum olan tərəfi Sabunçudakı dolan tunel və sel sularının zərər verdiyi yollar oldu. Amma rayon və kəndlərdə həyətlərə qısa müddətdə təhlükəsiz görünən, lakin uzun müddətdə müxtəlif xəstəliklər yarada biləcək qrunt suları çox da nəzərə çarpmadı. Əksər həyətlərdə yığılan qrunt suyun səviyyəsi su çəkən motorların işləyə biləcəyi minimum dərinlikdən aşağı olduğu üçün tək çarə suyun torpağa hopmaqla çəkilməsini gözləmək oldu.
Bəs bu sular niyə axıb özünə yol tapa bilmirdi?
Hazırda əksər rayonlarda kanalizasiya xətləri çəkilməsi prosesi gedir, amma iş tamamlanmadığı üçün bu borularla suyun ötürülməsi mümkün oldmadı, köhnə xətlər isə ya adı kimi köhnəlib, ya da süni şəkildə doldurulub. Bu yazıda çuxurun tapa bilməyən suların həyətlərə dolmasının sadəcə özümün müşahidə etdiyim bir neçə səbəbin təhlil edəcəyəm.
1. Tikinti zamanı kanalizasiya xəttlərinin nəzərə alınmaması
Birinci səbəb, evlər tikilərkən kanalizasiya xəttlərinin çəkilməməsi və ya həyətin yaxınlığındakı kollektorun doldurularaq həyət ərazisinə qatılması idi. Tikintiyə başlayarkən “bağ salaram”, “dam-daş tikərəm”, “onsuz kənd yerində 5 metr torpağı kimsə problem etməz” düşüncəsi ilə edilən bu hərəkət qısa müddətdə ağıllı görünsə də, uzun müddətdə xoşagəlməz nəticələrə gətirib çıxarır. Əlbəttə ki, həkimə düşənə qədər öz orqanlarının vacibliyini gözardı edən biri qamış bitən kollektorun önəmini həyəti su altında qalmadan başa düşə bilməzdi.
Anladıqda isə çox gec oldu, çəkilən suyun ötürülməsi üçün hər hansı bir kanal olmadığından həmin şəxslər suyun torpağa hopmasını gözləməyə məcbur oldular. Necə ki öd kisəsi əməliyyatından sonra sevdiyi yeməklərdən məhrum olan biri əvvəllər sadəcə adını eşitdiyi bu kiçik orqanın vacibliyini anlayır.
2. Su mühafizə zonalarının sərhədlərinin pozulması
Digər oxşar səhlənkarlıqlardan biri ev tikilərkən su mühafizə zonalarının sərhədlərinin pozulmasıdır. Əsasən çay və kanalların yaxınlığında ev tikən şəxslər tək yağış yağarkən yox, ildə bir neçə dəfə suyun səviyyəsi artan zaman bu problemlə qarşılaşırlar. Bu evlər isə əsasən kənd yerlərində həyat mənbəyi olan suya daha yaxın olmaq niyyəti ilə tikilir. Lakin həddən artıq yaxınlıq burada da öz mənfi nəticəsini verir. Bu laqeydliyin bir səbəbi də bizə doğuşdan yüklənən “mənim başıma gəlməz” düşüncəsidir. Bu ifadəni bəlkə də bundan sonra təhlükəsizlik məsələlərinin təhlili ilə bağlı yazacağım bütün yazılarda qeyd edəcəyəm. Çünki bu ifadə mənim zənnimdə səhlənkarlığa atılan ilk addımdır. Qayıdaq mövzumuza, ildə bir neçə dəfə qrunt suları ilə əlləşdikdən sonra insanlar bu vəziyyətə alışmağa məcbur olur. Bir müddət sonra su təbii yolla çəkilsə də, yaranan rütubət revmatizm, tənəfüs yolu xəstəlikləri və s. riskləri həyatımıza daxil edir. Bugün ölkəmizdə bu risklərlə üz-üzə qalan kifayət qədər əhali var və hər birinin ortaq nöqtəsi ev alarkən və ya tikərkən qənaət etmək istəkləridir.
3. Kanalizasiya və drenaj sistemlərinin vəziyyəti
Toxunmaq istədiyim digər bir məqam isə əsasən rayon mərkəzlərində olan kanallizasiya və drenaj kanallarıdır. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, kanalizasiya infrastrukturunda yenidənqurma işləri aparılsa da, bu proses hələ ki tamamlanmayıb və ümid köhnə kanallaradır. Bu kanallar isə məişət tullantıları ilə dolu olduğundan su çəkmə qabiliyyətləri aşağı düşüb. Dəfələrlə kanalizasiya təmizliyi ilə məşğul olan işçilərlə rastlaşanda kənardan bir müddət prsesi izləmişəm və həmişə xətlərin içərisindən xeyli sayda müxtəlif materiallı məişət tullantıları, paltar və s. digər əşyaların çıxdığını müşahidə etmişəm. Bu zaman ağlıma böyüklərin “O vaxtlar bu qədər xəstəlik yox idi, indi çoxalmasının səbəbi yediyimiz qidalardır” cümləsi gəlir. Əlbəttə, ətrafa atdığımız bu tullantılar, yaratdığımız anti-sanitar vəziyyət bizə təsirsiz ötüşən deyil.
Nəticə
Yuxarıda sadaladığım nümunələr sadə vətəndaşların gündəlik həyatda yol verdiyi, lakin ciddiyə alınmadığı üçün sonradan ciddi problemlərə səbəb olan pozuntuların yalnız bir neçəsidir. Bu yazını hüquqi və statistik məlumatlarla deyil, daha çox şəxsi müşahidələrim və həyatın içindən nümunələrlə yazmağımın səbəbi, məsələnin ciddiyyətini sadə dillə oxuculara çatdırmaqdır. Məqsədim tənqid etmək yox, dəyişimə təşviq etməkdir.
Raul Səmədli
