Müasir texnologiyanın inkişafı ilə kompüter və mobil oyunlar həyatımızın ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. Əyləncə və istirahət vasitəsi kimi görünən bu oyunlar, bəzən həyat üçün təhlükəli bir asılılığa – iqromaniyaya çevrilir. Bu məqalədə oyun asılılığının psixoloji, nevroloji və sosial aspektlərini, eləcə də dünyada baş vermiş real hadisələr və tədqiqatların nəticələrini təqdim edəcəyəm.
Oyun Asılılığı Nədir?
Oyun asılılığı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən 2018-ci ildə “Gaming Disorder” adı altında rəsmən xəstəlik kimi tanınmışdır. Bu, bir şəxsin video oyunlara nəzarətsiz maraq göstərməsi və bunun gündəlik həyatına, işinə və münasibətlərinə mənfi təsir etməsidir.
Əsas simptomlar:
Oyunlara nəzarət itkisi (müddət, tezlik, intensivlik)
Real həyatdan çəkilmə
Oyunlara görə sosial, təhsil və ailə problemlərinin yaranması
Oyundan uzaq qalanda narahatlıq və depressiya
Elmi Tədqiqatlar və Sübutlar
1. Beyin Dəyişiklikləri: Çin Elmlər Akademiyasının 2019-cu ildə apardığı bir araşdırmada, oyun asılılığı olan şəxslərin prefrontal korteksində struktur dəyişikliklər olduğu sübut edildi. Bu, qərarvermə və impuls nəzarəti ilə əlaqəlidir.
2. Dopamin Asılılığı: Michigan Universitetində 2020-ci ildə aparılan nevroloji tədqiqat göstərdi ki, oyun zamanı beyində yüksək miqdarda dopamin ifraz olunur – bu, narkotik istifadəsi ilə müqayisə oluna bilər.
3. Sosial izolyasiya və depressiya: Koreyada 2021-ci ildə aparılan 3 illik bir araşdırmada 14-18 yaş arası gənclərin 22%-nin oyunlara görə sosial həyatdan uzaqlaşdığı və depressiya simptomları göstərdiyi aşkarlandı.
Dünyada Oyun Asılılığına dair Real Hadisələr
1. Çin (2017): 17 yaşlı Li Lei adlı yeniyetmə 20 saatlıq oyun seansından sonra ürək çatışmazlığından həyatını itirdi. Bu hadisədən sonra Çin hökuməti uşaqlar üçün oyun vaxtını məhdudlaşdıran qanun qəbul etdi.
2. ABŞ (2020): Bir ata, oğlunun “Fortnite” oyununa düşkünlüyünü müalicə etmək üçün onu 45 günlük rehabilitasiya mərkəzinə yerləşdirdi. Uşaq məktəbdən çıxmış, ailə ilə ünsiyyəti tam kəsilmişdi.
3. Yaponiya (2018): Osaka şəhərində bir qadın həyat yoldaşını “PUBG” oyununa görə boşadı. Səbəb: kişi gecə saatlarında oyun oynayır, ailəsinə laqeyd yanaşırdı.
Psixoloji və Sosial Təsirlər
Yuxu pozuntuları
Akademik performansın zəifləməsi
Ailədaxili münaqişələr
Real həyatda sosial bacarıqların itməsi
Qəzəb və aqressiya artımı
Qarşısının Alınması və Müalicə
Təklif olunan tədbirlər:
Zamanın idarə olunması: Ailə tərəfindən oyun saatlarına nəzarət.
Alternativ fəaliyyətlər: İdman, kitab oxumaq, sosial fəaliyyətlər.
Psixoloji yardım: Koqnitiv-davranış terapiyası (CBT).
Rəqəmsal detoks: Müəyyən müddət texnologiyadan uzaq durmaq.
Nəticə
Oyunlar əyləncə vasitəsidir, lakin balans pozulduqda bu, psixoloji və fiziki sağlamlıq üçün təhlükəli bir asılılığa çevrilə bilər. Maarifləndirmə, ailə nəzarəti və elmi yanaşma ilə bu problemin qarşısını almaq mümkündür. Hər bir valideyn, müəllim və ictimai lider bu məsələdə üzərinə məsuliyyət götürməlidir.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyi nin sədri, ekspert Emil Maqalov
