Alkoqol asılılığı tez-tez və ya çox miqdarda içməyin nəticəsində yaranan və ciddi ictimai sağlamlıq problemlərindən biri hesab olunan pozuntudur. Bu vəziyyət təkcə insanın fiziki sağlamlığını deyil, həm də psixoloji vəziyyətini, sosial münasibətlərini və ailə həyatını dərin şəkildə zədələyə bilər.
Alkoqol da, digər asılılıq yaradan maddələr kimi, beynin “mükafat sistemi”nə təsir edərək xoş emosiyalar yaradır və bu, həmin davranışın təkrarlanmasını gücləndirir. Uzunmüddətli və davamlı alkoqol istifadəsi beynin struktur və funksiyalarında dəyişikliklərə səbəb olur. Alkoqol axtarışı kompulsiv davranışa çevrilir, şəxs içmək istəyinə nəzarəti itirir. İçmədikdə stress, narahatlıq və çəkilmə simptomları yaranır. Başlanğıc mərhələlərdə içki zövq və rahatlıq mənbəyi kimi görünsə də, zamanla mənfi emosiyalardan qaçış vasitəsinə çevrilir. Bu proses motivasiyanın müsbət gücləndirmədən mənfi gücləndirməyə keçməsi kimi izah olunur.
Alkoqol Asılılığının İnkişaf Mərhələləri
1. Erkən mərhələ
İçkiyə tolerantlığın artması, yaddaş boşluqları (qara qutular), gizli içmək, məsuliyyətlərin unudulması, içmədikdə narahatlıq, əsəbilik və yüngül titrəmə kimi əlamətlər müşahidə olunur.
2. Orta mərhələ
Bu mərhələdə asılılıq artıq gündəlik həyata ciddi təsir edir. İşdə və ailə münasibətlərində problemlər, titrəmə, tərləmə, yuxu pozuntusu, qaraciyər funksiyalarında pozulmalar, əhval dəyişiklikləri, aqressiya və depressiya kimi hallar yaranır.
3. Sonuncu mərhələ
Ən ağır mərhələdə gün ərzində fasiləsiz içmək, şiddətli çəkilmə simptomları (qıcolmalar, halüsinasiyalar və s.), tam nəzarət itkisi, fiziki və psixi sağlamlıqda ciddi geriləmə, sosial təcrid, xroniki qaraciyər xəstəlikləri, beyin zədələnməsi və xərçəng riskinin artması müşahidə olunur.
Alkoqol asılılığı çox zaman narahatlıq pozuntuları, depressiya, Travmadan Sonra Stress Pozuntusu (TSSP) və digər psixi pozuntularla yanaşı görülür. Bu səbəbdən səmərəli müalicə həm alkoqol asılılığını, həm də paralel psixi problemləri əhatə etməlidir. Müalicə yanaşmaları müxtəlifdir. Keçmişdə alkoqol problemi deyildikdə əsasən “12 addımlı proqramlar” və “28 günlük reabilitasiya” sxemləri yada düşürdü. Müasir tibb isə fərdin ehtiyaclarına uyğun daha geniş və effektiv müalicə variantları təqdim edir.
1. Davranış Terapiyaları
Koqnitiv-Davranış Terapiyası (KDT)
Motivasiya artırıcı terapiyalar
Ailə terapiyası
Qısamüddətli psixoloji müdaxilələr
2. Dərman Müalicəsi
Bu preparatlar alkoqola qarşı istəyi azaldır və çəkilmə simptomlarını yüngülləşdirir. Nəticələrin uzunmüddətli qorunmasına kömək edir. Dərman seçimi yalnız həkim tərəfindən müəyyən olunmalıdır.
3. İcma dəstək proqramları və sosial qrup terapiyaları
Bu qruplar motivasiyanı artırır və məsuliyyət hissini gücləndirir.
İnsanlar müxtəlif səbəblərlə içkini azaltmaq və ya tamamilə tərk etmək qərarına gələ bilərlər. Bu proses üçün planlı yanaşma vacibdir.
Alkoqoldan Uzaqlaşmaq üçün Effektiv Strategiyalar
Birdən-birə tam imtina (detoks)
Tədricən azaltma
Asılılığı gücləndirən mühitdən uzaq durmaq
Günlük içki jurnalının aparılması
Real və ölçülə bilən hədəflərin müəyyən edilməsi
Müalicə prosesində ailə və yaxın çevrənin dəstəyi çox vacibdir. Bəzən təkcə müalicə deyil, həm də sosial mühitin dəyişməsi tələb olunur. Çünki ailə daxilindəki davranış modelləri və dost çevrəsi asılılığın davam etməsində mühüm rol oynaya bilər
Nəticə
Alkoqol asılılığı bioloji, psixoloji və sosial faktorların qarşılıqlı təsiri ilə formalaşan mürəkkəb bir vəziyyətdir. Effektiv mübarizə üçün fərdiləşdirilmiş müalicə yanaşması, elmi əsaslı terapiya metodları və güclü sosial dəstək vacibdir. Müasir reabilitasiya metodları sayəsində alkoqol problemini aradan qaldırmaq və sağlam həyata dönüş bu gün daha real və mümkündür.
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədr müavini, müstəqil ekspert Gülnar Nəsibli
